Đề tài Luận văn Thạc sỹ Luật “Áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội giết người của Viện kiểm sát nhân dân ở tỉnh Bắc Giang”

Mã số:                62 38 01

Người hướng dẫn khoa học:TS. Phạm Mạnh Hùng

Hoàn thành:  2012

___________________________________________

MỞ ĐẦU

 

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đề tài luận văn thạc sỹ luật “Áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội giết người của Viện kiểm sát nhân dân ở tỉnh Bắc Giang” được nghiên cứu bởi các lý do sau:

Một là: Trong xã hội loài người, tội phạm là hiện tượng tiêu cực xã hội và đấu tranh phòng, chống tội phạm là tất yếu khách quan không thể thiếu được của mọi chế độ xã hội và ở mỗi giai đoạn lịch sử tính chất yêu cầu cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm có khác nhau.

Nhân loại bước vào thế kỷ 21 với những thành tựu vĩ đại trong nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ, khẳng định khả năng chinh phục thế giới tự nhiên để phục vụ cho cuộc sống của con người. Bên cạnh đó là quá trình toàn cầu hóa về kinh tế  đã tạo cơ hội thuận lợi cho mỗi quốc gia, dân tộc phát triển, cải thiện nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của con người. Tuy nhiên, các quốc gia, dân tộc cũng phải đối mặt với những tác động tiêu cực, trong đó có vấn đề tội phạm và tệ nạn xã hội.

Đối với Việt nam, công cuộc đổi mới đất nước đã mang lại những thành tựu to lớn trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.Thành tựu đạt đư­ợc trên các lĩnh vực chính trị, văn hoá, kinh tế xã hội đã đư­a n­ước ta lên một vị thế mới. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, chúng ta cũng phải đối mặt với nhiều tác động tiêu cực, đặc biệt là tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm  ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp. Một trong những loại tội phạm nguy hiểm nhất, gây hậu quả nghiêm trọng nhất và có tác động trực tiếp tới đời sống của nhân dân, tới sự ổn định của tình hình chính trị, xã hội là tội giết người. Tội giết người xâm phạm quyền thiêng liêng nhất của con người đó là quyền được sống, quyền bất khả xâm phạm về tính mạng, sức khỏe đã được ghi nhận tại Điều 71 Hiến pháp năm 1992 của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam. Trong thời gian qua tội phạm giết người trong phạm vi toàn quốc nói chung và tại địa bàn tỉnh Bắc Giang nói riêng có chiều hướng gia tăng cả về số vụ và tính chất nghiêm trọng cả về hành vi phạm tội (toàn quốc năm 2005 khởi tố 1.181 vụ/1.578 bị can; năm 2006 1.515 vụ/2.220 bị can; năm 2007 1639 vụ/2.517 bị can; năm 2008 1461 vụ/2424 bị can; năm 2009 1.439 vụ/2.453 bị can; năm 2010 1702 vụ/ 2651; năm 2011 1772 vụ/2088 bị can).

 Bắc Giang là tỉnh miền núi phía Bắc tuy không có tuyến biên giới đất liền, biển đảo nhưng là một địa bàn được xác định là tỉnh có nhiều dân tộc cùng sinh sống, đa dạng văn hóa sắc tộc. Trong những năm gần đây, tội giết người liên tục gia tăng; tính chất, hậu quả ngày một nghiêm trọng; phư­ơng pháp thủ đoạn và động cơ phạm tội đa dạng hơn. Đáng lưu ý là giết người vì nguyên nhân xã hội, bắt nguồn từ mâu thuẫn trong sinh hoạt, trong cuộc sống, do tranh chấp đất đai và những nguyên nhân nhỏ nhặt nhưng không được giải  quyết kịp thời.... chiếm tỷ lệ cao. Trong những năm qua, các cơ quan tư pháp tỉnh Bắc Giang đã đấu tranh kiên quyết với các loại tội phạm nói chung và tội phạm giết người nói riêng. Trong đó, VKSND tỉnh Bắc Giang đã có nhiều cố gắng thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, nhất là trong thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra các vụ án giết người, từ đó hạn chế việc bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án giết người được chuẩn xác hơn, góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và tội phạm giết người nói riêng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau (có cả nguyên nhân khách quan và chủ quan), nhưng trong đó có  nguyên nhân là do việc nhận thức và khả năng áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra  tội phạm giết người ở VKS còn hạn chế, từ đó đã làm cho việc ADPL THQCT của VKS nói chung và của VKS tỉnh Bắc Giang nói riêng ở giai đoạn điều tra còn bộc lộ tồn tại, hạn chế như : Việc phê chuẩn khởi tố, phê chuẩn bắt khẩn cấp, bắt tạm giữ, tạm giam vẫn còn thiếu sót, chưa kịp thời. Còn có sự nhầm lẫn giữa tội giết người với tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đánh, giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh, đe dọa giết người hoặc với một số tội khác có hậu quả chết người như :Vô ý làm chết người; Cố ý gây thương tích; Xâm phạm tính mạng người khác trong khi thi hành công vụ... truy tố chưa đúng tội danh, khung khoản; áp dụng pháp luật còn có biểu hiện cứng nhắc thiếu sáng tạo không phù hợp với tính chất mức độ tội phạm, đối tượng phạm tội cũng như chính sách hình sự… Từ đó đã làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm hình sự nói chung và tội giết người nói riêng  trên địa bàn tỉnh Bắc Giang.

Do vậy, nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật (ADPL) thực hành quyền công tố (THQCT)  trong giai đoạn điều tra các vụ án giết người là hết sức cần thiết, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội giết người trong giai đoạn hiện nay.

Hai là: Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng  về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đề ra yêu cầu; "Trước mắt, Viện kiểm sát nhân dân giữ nguyên chức năng như hiện nay là thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức phù hợp với tổ chức Toà án. Nghiên cứu chuyển Viện kiểm sát thành Viện công tố, tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra'' [5]. Kết luận 79-KL/TW ngày 28/7/2010 của Bộ Chính trị đã kết luận về đề án đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án, Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra "Viện kiểm sát nhân dân có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp như hiện nay. Tổ chức hệ thống Viện kiểm sát nhân dân thành 4 cấp, phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án nhân dân...". Đại hội Đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI tiếp tục khẳng định: "Đẩy mạnh chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người...Viện kiểm sát được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức Tòa án, bảo đảm tốt hơn các điều kiện để  Viện kiểm sát nhân dân thực hiện hiệu quả chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra" [10].

Vì vậy, việc nghiên cứu và tổng kết thực tiễn về những vấn đề liên quan đến mô hình tổ chức bộ máy và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát nhân dân, trong đó có thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra; tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra của Viện kiểm sát nhân dân là rất cần thiết, nhằm đáp ứng một cách đầy đủ, kịp thời các yêu cầu trước mắt  cũng như lâu dài trong việc thực hiện chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp, góp phần hoàn thiện bộ máy Nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN; phù hợp với nội dung nhiệm vụ mà Ban chỉ đạo cải cách tư pháp Trung giao cho ngành Kiểm sát.

Vì vậy, việc nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra các vụ giết người  cũng là một trong những vấn đề quan trọng, cần có sự quan tâm hơn nữa kể cả về phương diện lý luận lẫn thực tiễn để việc ADPL THQCT tại VKSND tỉnh Bắc Giang đạt kết quả cao hơn, toàn diện hơn, vững chắc hơn, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

Trước tình hình trên, là một cán bộ đang trực tiếp làm công tác thực tiễn trong cơ quan Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Giang, học viên nhận thấy việc chọn đề tài“Áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội giết người của Viện kiểm sát nhân dân ở tỉnh Bắc Giang” để nghiên cứu, xây dựng luận văn Thạc sĩ luật học là hết sức cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn, đồng thời  qua quá trình nghiên cứu cá nhân học viên có điều kiện nâng cao trình độ, năng lực công tác của bản thân.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Do tính chất đặc biệt nghiêm trọng của tội phạm giết người trong nhóm tội phạm xâm phạm tính mạng sức khỏe của con người và do áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong điều tra, truy tố, xét xử  các vụ án hình sự là nội dung quan trọng trong thực hiện chức năng thực hành quyền công tố của VKSND. Vì vậy, tội phạm giết người, phòng chống tội phạm giết người và vấn đề thực hành quyền công tố trong điều tra, truy tố, xét xử...là những lĩnh vực thu hút được nhiều sự quan tâm của nhiều ngành khoa học và nhiều nhà khoa học. Trong đó có thể liệt kê một số công trình khoa học sau:

- Luận văn thạc sỹ Luật học: "Đặc điểm hình sự của tội phạm giết người, Cướp tài sản của công dân" (1998), tác giả Hoàng Long - Trưởng bộ môn, Trường Đại học Cảnh sát nhân dân.

- Luận văn thạc sỹ Luật học: "Tổ chức điều tra vụ án Giết người trên địa bàn tỉnh Hà Tây" (2000), tác giả Nguyễn Văn Điều - Trưởng phòng PC 35, Công an tỉnh Hà Tây.

- Luận văn thạc sỹ Luật học: "Phòng ngừa và điều tra tội phạm Giết người do mâu thuẫn nội bộ gia đình trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh" (2006), tác giả Nguyễn Hữu Sỹ-  Học viện Cảnh sát nhân dân.

- Luận văn thạc sỹ Luật học: "Quan hệ giữa Viện kiểm sát nhân dân và Cơ quan điều tra trong điều tra các vụ án Giết người" (2006), tác giả Phạm Quang Định-  Học viện Cảnh sát nhân dân.

- Luận văn thạc sỹ Luật học: "Áp dụng pháp luật về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra của Viện kiểm sát nhân dân ở Việt Nam hiện nay " (2006), tác giả Trịnh Duy Tám, Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội.

- "Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra"(2008), tác giả: Tiến sỹ Lê Hữu Thể, Phó Viện trưởng Viện KSND tối cao.

- Chuyên đề: "Một số bài học rút ra từ công tác kiểm sát khám nghiệm hiện trưòng các vụ án oan sai" (1998), tác giả Dương Thanh Biểu - Tiến sỹ Luật, Phó Viện trưởng Viện KSND tối cao.

- Chuyên đề: "Một số kinh nghiệm trong thực hành quyền Công tố và kiểm sát điều tra các vụ án Giết người" (2010), tác giả Vũ Việt Hùng - Phó Vụ trưởng Vụ 1A - Viện KSND tối cao.

Ngoài ra còn các luận án, luận văn; nhiều bài viết có liên quan đến lĩnh vực này của nhiều tác giả đăng trên các tạp chí chuyên ngành như Tạp chí kiểm sát, Tạp chí Toà án, Tạp chí luật học của Viện nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, Tạp chí Công an nhân dân… Qua nghiên cứu những công trình trên (trong đó có tác giả đã nghiên cứu về vấn đề thực hành quyền công tố ở địa phương) cho thấy có nhiều quan điểm lý luận học viên có thể kế thừa và phát triển khi nghiên cứu và hoàn thành luận văn nhưng chưa có bất kỳ công trình khoa học nào trùng lặp với đề tài của luận văn này.

3. Đối tượng và phạm vi  nghiên cứu của luận văn

- Đối tượng nghiên cứu của luận  văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn của việc ADPL thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang.

- Phạm vi nghiên cứu:  Luận văn với đề tài này, học viên chỉ nghiên cứu trong phạm vi ADPL thực hành quyền công tố tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang trong thời gian từ 2008 đến 31/5/2012. Luận văn này tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn việc ADPL thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang, trực tiếp là từ khi khởi tố vụ án hình sự đến khi VKSND quyết định truy tố bị can ra trước Toà án để xét xử; hoặc ra quyết định đình chỉ, tạm đình chỉ vụ án, không nghiên cứu những vấn đề ADPL THQCT trong giai đoạn xét xử.

4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn

- Mục đích

Mục đích của luận văn là góp phần làm rõ những vấn đề lý luận  và thực tiễn về ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang, nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp cũng như yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm giết người hiện nay.

- Nhiệm vụ

+ Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội giết người, như khái niệm, đặc điểm, nội dung của ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội giết người, những yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện đảm bảo ADPL trong hoạt động đó.

+ Đánh giá thực trạng ADPL THQCT  trong giai đoạn điều tra tội giết người của Viện kiểm sát nhân dân ở tỉnh Bắc Giang.

+ Quan điểm, giải pháp nhằm đảm bảo nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội phạm giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang trong giai đoạn hiện nay.

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn

- Cơ sở lý luận: Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về tăng cường pháp chế trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước ta, đặc biệt là quan điểm chỉ đạo của Đảng về cải cách tư pháp được thể hiện trong Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 02/01/2002; Nghị quyết số 49 – NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị; Kết luận 79-KL/TW ngày 28/7/2010 của Bộ Chính trị và đặc biệt là chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã được nêu trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH mà Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI đã thông qua.

- Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của triết học Mác- Lênin và các khoa học chuyên ngành khác, trong đó đặc biệt chú trọng đến phương pháp phân tích và tổng hợp, thống kê, so sánh kết hợp giữa lý luận và thực tiễn…

6. Ý nghĩa khoa học và đóng góp mới của luận văn

- Làm rõ những khái niệm, đặc điểm và nội dung ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội giết người của VKSND.

- Phân tích, đánh giá ưu điểm, hạn chế và tìm ra nguyên nhân của việc ADPL  THQCT trong giai đoạn điều tra tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang.

- Nêu quan điểm, đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra các vụ án  giết người của VKSND tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới.

7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề về lý luận và kết quả đạt được,  nguyên nhân của kết quả đạt được; tồn tại, thiếu sót và nguyên nhân của tồn tại, thiếu sót  từ thực tiễn áp dụng pháp luật thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra  tội giết người ở tỉnh Bắc Giang, luận văn góp phần làm sáng tỏ và cụ thể hoá cơ sở lý luận về ADPL THQCT trong giai đoạn điều tra tội phạm giết người của VKSND.

- Các giải pháp mà luận văn đề xuất nhằm đảm bảo việc áp dụng  pháp luật và góp phần nâng cao hiệu quả công tác ADPL THQCT trong giai đoạn điều  tra tội giết người của VKSND ở tỉnh Bắc Giang.

- Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể được sử dụng dùng làm tài liệu tham khảo cho cán bộ nghiên cứu, giảng dạy, cho sinh viên các cơ sở đào tạo pháp luật quan tâm đến lĩnh vực này.

8. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương, 8 tiết.

......................