Áp dụng pháp luật trong trường hợp “Phạm tội chưa đạt”

Các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là một trong những căn cứ quan trọng để Tòa án quyết định hình phạt đối với người phạm tội. Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn” quy định tại điểm g Khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015 khi áp dụng trên thực tế vẫn có những quan điểm khác nhau nhất là trong trường hợp “Phạm tội chưa đạt”.

Ví dụ: Khoảng 23 giờ ngày 05/05/2020, Nguyễn Văn A đột nhập vào nhà anh Trần Văn B với mục đích trộm cắp tài sản. Khi A đang cậy khoá chiếc két sắt trong nhà anh B để lấy tài sản thì bị phát hiện và bắt quả tang. Sau khi kiểm tra, Cơ quan điều tra xác định trong chiếc két sắt có số tiền 20.000.000 đồng.

Thực tiễn xét xử phát sinh 02 quan điểm về việc áp dụng tình tiết giảm nhẹ đối với Nguyễn Văn A, cụ thể:

 - Quan điểm thứ nhất: Hành vi của Nguyễn Văn A đã đủ yếu tố cấu thành tội “Trộm cắp tài sản” theo khoản 1 Điều 173 Bộ luật hình sự; bị cáo đang thực hiện hành vi trộm cắp thì bị phát hiện bắt quả tang nên phạm tội thuộc trường hợp “Phạm tội chưa đạt” theo quy định tại Điều 15 Bộ luật hình sự.

Theo Công văn số 994/VKSTC-V3 ngày 09/4/2012 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao về tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự quy định tại điểm g khoản 1 Điều 46 Bộ luật hình sự năm 1999 (điểm h khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015): Khái niệm “chưa gây thiệt hại” nằm ngoài ý thức chủ quan của người phạm tội, “chưa gây thiệt hại” là trường hợp hậu quả vật chất do hành vi phạm tội chưa xảy ra trên thực tế như trộm cắp chưa lấy được tài sản, chưa dịch chuyển tài sản ra khỏi nơi quản lý của chủ tài sản. Nếu đã dịch chuyển tài sản ra khỏi nơi quản lý của chủ tài sản mà bị quần chúng phát hiện, đuổi theo và bị bắt quả tang hay được cơ quan điều tra thu hồi trong quá trình điều tra thì không thuộc trường hợp “chưa gây thiệt hại”. Do bị cáo chưa chiếm đoạt và chưa dịch chuyển được tài sản ra khỏi nơi quản lý của chủ tài sản có nghĩa là hành vi phạm tội của bị cáo chưa gây thiệt hại nên bị cáo được hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại” theo điểm h Khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự.

- Quan điểm thứ hai: Hành vi của Nguyễn Văn A đã đủ yếu tố cấu thành tội “Trộm cắp tài sản” thuộc trường hợp “Phạm tội chưa đạt” theo quy định tại khoản 1 Điều 173 và Điều 15 Bộ luật hình sự năm 2015. Do bị cáo phạm tội chưa đạt nên đương nhiên thiệt hại chưa xảy ra, do đó không thể áp dụng thêm tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại”. Có thể hiểu, tình tiết chưa gây thiệt hại ở đây là dấu hiệu định tội của trường hợp “Phạm tội chưa đạt”, việc không áp dụng tình tiết giảm nhẹ tại điểm h Khoản 1 Điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015 trong trường hợp này là phù hợp với tinh thần của khoản 3 điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định “Các tình tiết giảm nhẹ đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt”. Mặt khác, theo khoản 3 Điều 57 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định: “Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình thì áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá ba phần tư mức hình phạt tù mà điều luật quy định”.

Như vậy khi xác định bị cáo phạm tội trong trường hợp chưa đạt thì đã được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự so với tội phạm đã hoàn thành; nếu lại tiếp tục áp dụng thêm tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự “Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại” theo điểm h khoản 1 điều 51 Bộ luật hình sự năm 2015 có nghĩa là bị cáo được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự hai lần là không phù hợp và không bảo đảm tính công bằng trong áp dụng pháp luật hình sự.

Cá nhân tôi đồng tình với quan điểm thứ hai, rất mong nhận được ý kiến phản hồi từ phía các đồng nghiệp./.

Nguyễn Thị Dương Quỳnh- VKSND huyện Việt Yên