Bàn về tính “loại trừ nhau” giữa các quy định của Bộ luật hình sự 2015

Cụm từ “nếu không thuộc” là một trong những cụm từ phổ biến được sử dụng trong Bộ luật hình sự 2015. Tuy nhiên thực tiễn áp dụng vẫn có những khó khăn về nhận thức khi sử dụng cụm từ này.

Thứ nhất, việc sử dụng cụm từ “nếu không thuộc” trong một số trường hợp là không cần thiết. Một hành vi phạm tội có thể được mô tả ở nhiều tội danh khác nhau trong Bộ luật hình sự. Ví dụ hành vi giết người được mô tả ở các từ Điều 123 đến Điều 126 BLHS. Hành vi hiếp dâm được mô tả ở các Điều 141, 142 BLHS. Hành vi giao cấu với người từ 13 đến dưới 16 tuổi được mô tả tại các Điều 142, 144, 145. Khi hành vi phạm tội thỏa mãn cấu thành tội phạm của tội cụ thể hơn thì xử lý theo tội cụ thể đó, ví dụ vẫn giết người nhưng giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh sẽ xử lý theo Điều 125 chứ không phải Điều 123. Đây là nguyên tắc. Do vậy xét trên khía cạnh khái quát thì cụm từ “nếu không thuộc” là không cần thiết vì hành vi phù hợp với điều luật nào thì sẽ xử lý theo điều luật đó.

Thứ hai, tính loại trừ nhau giữa các quy định gây khó hiểu về tinh thần của Điều luật. Ví dụ: Điều 391 - Tội gây rối trật tự phiên tòa, phiên họp quy định: “Người nào tại phiên tòa, phiên họp mà thóa mạ, xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm của Thẩm phán, Hội thẩm, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng khác hoặc người tham gia phiên tòa, phiên họp hoặc có hành vi đập phá tài sản, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 178 của Bộ luật này…..”. Trong khi đó Điều 178 - Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản quy định: “Người nào hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc ….”

Như vậy, có thể hiểu trong trường hợp một người đang tham gia phiên tòa có hành vi đập phá tài sản có tổng giá trị dưới 2 triệu đồng sẽ bị xử lý theo tội Gây rối trật tự phiên tòa. Còn giá trị thiệt hại từ 2 triệu trở lên thì sẽ bị xử lý theo tội Hủy hoại tài sản. Trong khi tinh thần của Điều 391 xử lý các hành vi gây rối tại phiên tòa còn nếu hủy hoại tài sản tại phiên tòa cũng giống như hủy hoại tài sản ở bất cứ nơi nào khác.

Tương tự như vậy đối với quy định tại điểm b, khoản 2 của Điều 391 quy định: “Hành hung Thẩm phán, Hội thẩm, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng khác, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 134 của Bộ luật này”. Cũng sẽ được hiểu là hành hung gây thương tích nhẹ là gây rối phiên tòa, còn hành hung gây thương tích từ 11% trở lên theo trường hợp thông thường thì sẽ bị xử lý theo tội Cố ý gây thương tích. Trong khi tinh thần của điều luật là bảo vệ người tiến hành tố tụng, bảo vệ tính tôn nghiêm của phiên tòa và nghiêm trị hành vi gây thương tích tại phiên tòa. Quy định như vậy sẽ khiến cho hành vi gây thương tích đối với người tham gia tố tụng tại phiên tòa cũng như hành vi gây thương tích cho một người bình thường ở nơi khác. Đó là còn chưa xét đến tính bất hợp lý bởi cấu thành tội phạm định khung tăng nặng tại điểm b, khoản 2, Điều 391 lại không xuất phát từ cấu thành tội phạm cơ bản ở khoản 1, Điều 391.

Thứ ba, hành vi phạm tội được các điều luật mô tả không liên quan đến nhau nhưng vẫn sử dụng cụm từ “nếu không thuộc”. Ví dụ như Điều 243 - Tội hủy hoại rừng và Điều 232 - Tội vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản, quy định: “Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 243 của Bộ luật này….”. Trong đó, Điều 232 quy định các hành vi như: khai thác trái phép, tàng trữ, vận chuyển, chế biến hoặc mua bán trái phép… Rõ ràng các hành vi kể trên không liên quan đến hành vi: đốt rừng, phá rừng trái phép hoặc hành vi khác hủy hoại rừng quy định tại Điều 243. Bởi xét về mặt bản chất thì đốt rừng, phá rừng khác với khai thác, chế biến các sản phẩm rừng. Nhưng Điều 232 vẫn sử dụng cụm từ “nếu không thuộc” thể hiện tính loại trừ, không xử lý theo Điều 243 thì xử lý theo Điều 232 là chưa hợp lý./.

Nguyễn Khắc Tú- VKSND huyện Lục Ngạn