Có được quyền khởi kiện đòi lại di sản thừa kế?

Cụ Nguyễn Thị A có tạo lập được một thửa đất diện tích 500m². Do cụ chỉ có một người con là ông Nguyễn Văn B nên cụ đã cho ông B mảnh đất này. Năm 1960 ông B chết, lúc này cụ A và chị Nguyễn Thị C (là con của ông B) đang sinh sống trên mảnh đất này. Năm 1966, gia đình bà Nguyễn Thị D (là cháu của cụ A) từ nơi khác chuyển về, do không có đất ở nên bà D đã xin ở nhờ trên đất của cụ A. Cùng năm đó chị C đi lấy chồng và chuyển đi nơi khác sinh sống. Lúc này trên đất chỉ có gia đình bà D và cụ A ở. Năm 1975 cụ A mất. Năm 1999, bà D được UBND huyện T cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đối với 500m² đất nói trên. Từ đó đến nay gia đình bà D quản lý và sử dụng thửa đất này. Năm 2010, chị C sau khi biết gia đình bà D đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nên đã làm đơn khởi kiện đến Tòa án nhân dân huyện T yêu cầu bà D phải trả lại diện tích đất trên vì đất này là di sản của bố bà (là ông B) để lại. Bà D cho rằng khi cụ A mất đã tuyên bố miệng cho bà diện tích đất này nên không đồng ý trả lại.

Trong quá trình giải quyết vụ việc nói trên, có 2 ý kiến trái chiều nhau.

Ý kiến thứ nhất cho rằng, việc kiện đòi di sản là đất ở của chị C là không có căn cứ, vì tại tiểu mục 1.1, 1.2 mục 1 phần II Nghị quyết số 02/2004/NQ-HĐTP ngày 10/8/2004 của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn giải quyết về thừa kế, tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất như sau:

"1.1. Đối với đất do người chết để lại (không phân biệt có tài sản hay không có tài sản gắn liền với quyền sử dụng đất) mà người đó đã có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo Luật Đất đai năm 1987, Luật Đất đai năm 1993, Luật Đất đai năm 2003 thì quyền sử dụng đất đó là di sản. 

1.2. Đối với trường hợp đất do người chết để lại mà người đó có một trong các loại giấy quy định tại các khoản 1, 2 và 5 Điều 50 của Luật Đất đai năm 2003, thì kể từ ngày 01/7/2004 quyền sử dụng đất đó cũng là di sản, không phụ thuộc vào thời điểm mở thừa kế".

Đối chiếu với hướng dẫn trên thì: Mặc dù về bản chất, đất là do cụ A và ông B để lại. Nhưng tại thời điểm ông B và cụ A chết, mảnh đất này vẫn chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (đất không mang tên người chết để lại) hoặc các loại giấy tờ quy định tại các khoản 1, 2 và 5 Điều 50 của Luật đất đai năm 2003. Vì vậy 500m² đất trên không phải là di sản thừa kế của cụ A và ông B để lại. Mặt khác, tại khoản 2 Điều 10 Luật đất đai năm 2003 quy định: "Nhà nước không thừa nhận việc đòi lại đất đã được giao theo quy định của nhà nước cho người khác sử dụng trong quá trình thực hiện chính sách đất đai...".

Như vậy, chị B không có quyền khởi kiện đòi lại di sản đối với 500m² đất nói trên.

Ý kiến thứ hai cho rằng, việc kiện đòi di sản của chị C là có căn cứ vì:

Với tranh chấp di sản thừa kế thì vấn đề quan trọng là phải xác định tài sản tranh chấp có nguồn gốc của ai, từ đó xác định diện và hàng thừa kế, trên cơ sở đó xác định quyền, nghĩa vụ của họ. Trong vụ án này, nguồn gốc đất có tranh chấp được xác định trên cơ sở sự thừa nhận của các bên có tranh chấp. Chị C và bà D đều khai thống nhất về nguồn gốc đất và lý do bà D đang quản lý, sử dụng. Đây là phần đất do ông cha để lại và chị C là người thừa kế duy nhất. Bà D chỉ là người đến ở nhờ trên mảnh đất đó và quản lý, sử dụng khi chị C không có điều kiện để quản lý (bà D cũng thừa nhận sự việc này). Do vậy, việc bà D hiện đang quản lý, sử dụng đất đó không thuộc trường hợp chiếm hữu ngay tình.

Mặt khác, tại điểm b tiểu mục 2.4 mục 2 phần I Nghị quyết số 02/2004/NQ-HĐTP ngày 10/8/2004 của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao có quy định: "Trường hợp người chết để lại di sản cho các thừa kế nhưng các thừa kế không trực tiếp quản lý, sử dụng mà di sản đó đang do người khác chiếm hữu bất hợp pháp hoặc thuê, mượn, quản lý theo ủy quyền... thì các thừa kế có quyền khởi kiện người khác đó để đòi lại di sản".

Tôi đồng ý với ý kiến thứ 2. Do còn có những ý kiến khác nhau trong việc giải quyết vụ án, xin nêu lên để trao đổi cùng bạn đọc./.

Nguyễn Thị Nghĩa - Viện KSND huyện Tân Yên