Tổng hợp ý kiến trao đổi bài viết “Có áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” hay không?”

Sau khi bài viết của tác giả Hoàng Trung Kiên - Viện KSND huyện Lục Ngạn được đăng tải, Ban Biên tập Trang tin điện tử nhận được 09 ý kiến trao đổi của các tác giả là cán bộ, Kiểm sát viên trong ngành Kiểm sát Bắc Giang. Ban Biên tập tổng hợp như sau:

>>> Có áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” hay không?

Có 06 ý kiến đồng tình với quan điểm thứ nhất trong bài viết (cùng quan điểm với tác giả Hoàng Trung Kiên), xác định hành vi của A phạm tội “Trộm cắp tài sản”, áp dụng tình tiết năng nặng trách nhiệm hình sự đối với A là “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” quy định tại điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự, gồm các tác giả Nguyễn Thuỳ Trang - Thanh tra Khiếu tố, Chu Ngọc Linh - Phòng 8, Nguyễn Địch Binh - Phòng 2, Trần Văn Trí - Phòng 7, Phạm Thị Hồng - Viện KSND huyện Yên Thế, Lương Văn Tuấn - Viện KSND thành phố Bắc Giang.

Tác giả Nguyễn Thuỳ Trang, Chu Ngọc Linh, Nguyễn Địch Binh, Trần Văn Trí, Lương Văn Tuấn lập luận như sau:

Khi áp dụng tình tiết tăng nặng “phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” tại điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng không phụ thuộc vào việc bị cáo có nhận thức được người bị hại là người dưới 16 tuổi hay không. Mặt khác, tham khảo quy định tại mục 2 Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 đã hướng dẫn áp dụng tình tiết “Phạm tội đối với trẻ em …” quy định tại điểm h khoản 1 Điều 48 như sau: “Chỉ áp dụng tình tiết "phạm tội đối với trẻ em…" đối với những trường hợp phạm tội do lỗi cố ý, không phụ thuộc vào ý thức chủ quan của bị cáo có nhận biết được hay không nhận biết được người bị xâm hại là trẻ em…”. Mặc dù Nghị quyết này đã hết hiệu lực nhưng hiện nay vẫn chưa có hướng dẫn nào khác về việc áp dụng tình tiết tăng nặng “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” nên vẫn có thể tham khảo tinh thần hướng dẫn của Nghị quyết khi giải quyết vụ án. Trong tình huống tác giả đưa ra, tại thời điểm A thực hiện hành vi phạm tội, cháu B là người đang trực tiếp quản lý, sử dụng tài sản nên xác định cháu B là bị hại, lúc này cháu B 14 tuổi. Hành vi của A thực hiện với lỗi cố ý. Do đó, cần áp dụng tình tiết tăng nặng “phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” tại điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự đối với A.

Tác giả Phạm Thị Hồng lập luận:

Theo Điều 62 Bộ luật Tố tụng hình sự thì “Bị hại là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra”. Mặt khác, bị hại trong vụ án trộm cắp tài sản cần xác định là người đang quản lý tài sản mà không nhất định phải là chủ sở hữu tài sản. Trong vụ án trên, cháu Trần Văn B là người đang quản lý tài sản thông qua giao dịch dân sự mượn tài sản từ bố của cháu B là ông Trần Văn C. Cháu B có nghĩa vụ trả lại tài sản cho ông C và bồi thường thiệt hại, nếu làm mất, hư hỏng tài sản mượn (theo Điều 494 Bộ luật dân sự). Do đó, cháu B mới là người trực tiếp bị thiệt hại từ hành vi phạm tội trộm cắp tài sản của Nguyễn Văn A. Vì cháu B là người dưới 16 tuổi nên A phải chịu tình tiết năng nặng trách nhiệm hình sự là “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi”.

Có 03 ý kiến đồng tình với quan điểm thứ hai là không áp dụng tình tiết năng nặng trách nhiệm hình sự “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi”, quy định tại điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự đối với A, gồm các tác giả: Vũ Thanh Tùng - Phòng 8, Hoàng Mạnh Thắng – VKSND huyện Lục Ngạn, Hoàng Văn Quý – Phòng 2, thành viên Ban Biên tập.

Tác giả Vũ Thanh Tùng lập luận: Tình tiết “Phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” quy định điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật hình sự, chỉ áp dụng khi khi khách thể bị xâm phạm là quyền nhân thân của con người (khi chính tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín,…) của người dưới 16 tuổi, bị xâm phạm. Theo quy định tại khoản 1 Điều 25 Bộ luật dân sự thì “quyền nhân thân là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác…". Tội phạm xâm phạm quyền nhân thân của “con người”, đặc biệt là trẻ em được pháp luật Việt Nam đặc biệt quan tâm và bảo vệ, thì mới chịu thêm tình tiết tăng nặng nêu trên. Trong vụ án này, khách thể bị xâm hại là quyền sở hữu tài sản (chủ sở hữu hợp pháp của chiếc xe là ông Trần Văn C) chứ không phải quyền nhân thân của con người. Theo quy định tại Điều 6 Luật trẻ em quy định các hành vi bị nghiêm cấm, là những hành vi xâm phạm đến quyền nhân thân của trẻ em. Vì vậy, Nguyễn Văn A không phải chịu tình tiết tăng nặng theo điểm i khoản 1 Điều 52 Bộ luật Hình sự

Thứ nhất, hiện nay chưa có văn bản hướng dẫn tình tiết tăng nặng “phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” theo quy định tại điểm i khoản 1 Điều 52 BLHS 2015. Mặt khác, tại mục 2 của Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12 tháng 05 năm 2006 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 đã hướng dẫn áp dụng tình tiết “Phạm tội đối với trẻ em, phụ nữ có thai, người già” quy định tại điểm h khoản 1 Điều 48 như sau: “… Chỉ áp dụng tình tiết "phạm tội đối với trẻ em …” đối với những trường hợp phạm tội do lỗi cố ý, không phụ thuộc vào ý thức chủ quan của bị cáo có nhận biết được hay không nhận biết được người bị xâm hại là trẻ em …”. Tuy nhiên đến nay Nghị quyết trên không còn hiệu lực.

Thứ hai, theo quan điểm của cá nhân tôi thì chỉ áp dụng tình tiết tăng nặng này khi khách thể bị xâm phạm là quyền nhân thân của con người, áp dụng khi chính tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín,… của người dưới 16 tuổi bị xâm phạm. Còn đối với khách thể là quyền sở hữu của con người như tội Trộm cắp tài sản, Cướp giật tài sản, Lừa đảo chiếm đoạt tài sản,…, mặc dù bị hại là người dưới 16 tuổi thì cũng không nên áp dụng. Bởi vì đối tượng tác động của các tội phạm xâm phạm quyền sở hữu là tài sản, còn đối tượng tác động đến các tội phạm xâm phạm nhân thân là “con người”, mà những người này được pháp luật Việt Nam đặc biệt quan tâm và bảo vệ, do đó chỉ khi nào tội phạm xâm phạm trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín,…của những người này thì mới chịu thêm tình tiết tăng nặng.

Tác giả Hoàng Mạnh Thắng: Theo quy định tại khoản 1 Điều 25 BLDS thì, “quyền nhân thân là quyền dân sự gắn liền với mỗi cá nhân, không thể chuyển giao cho người khác…". Tội phạm xâm phạm quyền nhân thân của “con người”, đặc biệt là trẻ em được pháp luật Việt Nam đặc biệt quan tâm và bảo vệ, thì mới chịu thêm tình tiết tăng nặng nêu trên. 

Trong vụ án này, Nguyễn Văn A đã thực hiện hành vi trộm cắp 01 xe máy điện nhãn hiệu Xmen, trị giá 2.200.000 đồng, khách thể của tội phạm là quyền sở hữu tài sản. Ngoài ra, chiếc xe máy điện thuộc quyền sở hữu của ông Trần Văn C, cháu B mượn xe đi câu cá. Khi thực hiện hành vi trộm cắp, A không biết xe máy điện trên do ai là người đang quản lý hợp pháp.

Chính vì các lý do trên và đảm bảo tính có lợi cho người bị buộc tội, nên trong trường hợp này Nguyễn Văn A không phải chịu tình tiết tăng nặng theo điểm i khoản 1 Điều 52 BLHS.

Tác giả Hoàng Văn Quý có ý kiến trao đổi như sau: Trong vụ án cụ thể này, mặc dù tội phạm mà A thực hiện thuộc loại tội do lỗi cố ý, xác định cháu B (dưới 16 tuổi) là người bị hại trong vụ án vì được chủ sở hữu giao quản lý, sử dụng tài sản. Tuy nhiên, A thực hiện hành vi trộm cắp tài sản mà không biết cụ thể tài sản thuộc sở hữu của ai, do ai quản lý, sử dụng; cháu B không bị ảnh hưởng do tác động trực tiếp từ hành vi phạm tội của A như các hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu khác (như cướp tài sản, cưỡng đoạt tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản,…); do đó, theo tác giả thì trường hợp này không áp dụng tình tiết tăng nặng “phạm tội đối với người dưới 16 tuổi” đối với A là phù hợp.

Ban Biên tập trang tin tổng hợp để đồng nghiệp và bạn đọc cùng nghiên cứu, trao đổi./.

Ban Biên tập