Một số điểm mới về chế định trợ giúp pháp lý trong Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 và Luật trợ giúp pháp lý năm 2017

Một trong những điểm mới trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và Luật trợ giúp pháp lý năm 2017 đó là chế định về Trợ giúp pháp lýtrong hoạt động tố tụng hình sự với nhiều nội dung mới nổi bật. Trong đó cần lưu ý một số quy định như sau:

1. Về đối tượng được trợ giúp pháp lý

Theo quy định tại điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 thì đối tượng được trợ giúp pháp lý được mở rộng từ 08 đối tượng theo Luật Trợ giúp pháp lý năm 2006 lên  14 đối tượng cụ thể:

- Người có công với cách mạng;

- Người thuộc hộ nghèo;

- Trẻ em;

- Người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn;

- Người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi; Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo;

- Người thuộc một trong các trường hợp sau đây có khó khăn về tài chính:

          + Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; Người nhiễm chất độc da cam;

          + Người cao tuổi;

          + Người khuyết tật;

          + Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự;

          + Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình;

          + Nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người;

          + Người nhiễm HIV.

So với Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2006 thì diện người được trợ giúp pháp lý đã tăng lên, theo đó có 02 đối tượng được trợ giúp pháp lý kế thừa từ Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2006 là người nghèo và người có công với cách mạng, 02 đối tượng kế thừa và mở rộng là Trẻ em không nơi nương tựa thành tất cả trẻ em, người dân tộc thiểu số “thường xuyên sinh sống tại vùng” thành “cư trú ở vùng” có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn (vì cư trú bao gồm cả thường trú và tạm trú).

Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2017 bổ sung 02 đối tượng được trợ giúp pháp lý là người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo. Bên cạnh đó Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2017 còn có quy định mới trong việc áp dụng điều kiện có khó khăn về tài chính đối với 08 đối tượng như quy định tại khoản 7 Điều 7 nhằm cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho những người không có khả năng tài chính để chi trả dịch vụ pháp lý có thu tiền khi họ có nhu cầu.

Như vậy khi kiểm sát điều tra cần chú ý những quy định mới về đối tượng được hưởng quyền trợ giúp pháp lý để tránh trường hợp bỏ sót hoặc nhầm lẫn.

2. Trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụngtrong thực hiện các quy định về trợ giúp pháp lý.

Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2017 đã quy định cụ thể trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng. Đây là những quy định mới so với Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2006 để tăng cường cơ chế phối hợp cũng như trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong hoạt động trợ giúp pháp lý, cụ thể:

Khoản 2 Điều 41 Luật Trợ giúp pháp lýnăm 2017 quy định cơ quan tiến hành tố tụng phối hợp tạo điều kiện cho người được Trợ giúp pháp lýđược hưởng quyền Trợ giúp pháp lý, tạo điều kiện cho người thực hiện Trợ giúp pháp lýtham gia tố tụng theo quy định của pháp luật.

Khoản 3 Điều 31 Luật Trợ giúp pháp lýquy định trong thời hạn 12 giờ kể từ thời điểm nhận được yêu cầu trợ giúp pháp lýcủa người bị bắt, người bị tạm giữ hoặc trong thời hạn 24 giờ kể từ thời điểm nhận được yêu cầu trợ giúp pháp lýcủa bị can, bị cáo, người bị hại là người được trợ giúp pháp lýtheo quy định của pháp luật về tố tụng, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo cho Trung tâm Trợ giúp pháp lýnhà nước tại địa phương.

Đồng thời BLTTHS 2015 quy định rõcơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm thực hiện quyền được trợ giúp pháp lý: trong trường hợp người bị buộc tội, người bị hại thuộc diện được trợ giúp pháp lý thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm giải thích cho họ quyền được trợ giúp pháp lý; nếu họ đề nghị được trợ giúp pháp lý thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng thông báo cho Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước. Việc thông báo, giải thích phải được ghi vào biên bản (Điều 71 của Bộ luật).

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015  bổ sung cơ chế bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý trong trường hợp chỉ định người bào chữa. Theo đó, đối với người thuộc diện được trợ giúp pháp lý là bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật Hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình; người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người chưa thành niên thì Trung tâm phải cử người bào chữa cho họ theo chỉ định của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng (Điều 76 của Bộ luật).

Ngoài ra, Điều 77 của Bộ luật đã ghi nhận việc từ chối người bào chữa như sau: trường hợp người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam trong giai đoạn điều tra có đề nghị từ chối người bào chữa do người thân thích của họ nhờ thì Điều tra viên phải cùng người bào chữa đó trực tiếp gặp người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam để xác nhận việc từ chối.

Bùi Việt Hùng- VKSND huyện Việt Yên