Một số nội dung trọng tâm của Luật Tư pháp người chưa thành niên

Ngày 30/11/2024, Quốc hội thông qua Luật Tư pháp người chưa thành niên, gồm 10 chương, 179 điều, có hiệu lực từ ngày 01/01/2026, với mục đích thể chế hóa chính sách của Đảng về hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em và thực hiện các công ước của Liên hợp quốc về trẻ em mà Việt Nam là thành viên. Việc ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên là một bước tiến mới trong công tác phòng, chống tội phạm ở người chưa thành niên, khắc phục được một số bất cập hiện tại về thủ tục tố tụng, áp dụng hình phạt, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng cho người chưa thành niên, đồng thời thể hiện tính nhân đạo, nhân văn sâu sắc. Một số nội dung trọng tâm của Luật Tư pháp người chưa thành niên cụ thể như sau:

Thứ nhất, quy định 12 biện pháp xử lý chuyển hướng

Một trong những nội dung nổi bật của Luật Tư pháp người chưa thành niên là quy định 12 biện pháp xử lý chuyển hướng, bao gồm:

1. Khiển trách.

2. Xin lỗi bị hại.

3. Bồi thường thiệt hại.

4. Giáo dục tại xã, phường, thị trấn.

5. Quản thúc tại gia đình.

6. Hạn chế khung giờ đi lại.

7. Cấm tiếp xúc với người có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới.

8. Cấm đến địa điểm có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới.

9. Tham gia chương trình học tập, dạy nghề.

10. Tham gia điều trị hoặc tư vấn tâm lý.

11. Thực hiện công việc phục vụ cộng đồng.

12. Giáo dục tại trường giáo dưỡng.

Như vậy có 11 biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng và 01 biện pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng. Về điều kiện áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên phạm tội, Luật đã quy định một cách chặt chẽ về các điều kiện, thẩm quyền áp dụng; trách nhiệm của người chưa thành niên vi phạm nghĩa vụ để bảo đảm các quy định này vừa có tính nhân văn, vừa có tính răn đe bảo đảm công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật.

Thứ hai, quy định chặt chẽ, hạn chế việc áp dụng biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế đối với người chưa thành niên phạm tội

Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định 10 biện pháp ngăn chặn áp dụng đối với NCTN bao gồm: giữ người trong trường hợp khẩn cấp; bắt người theo các trường hợp quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự; tạm giữ, tạm giam; giám sát điện tử; giám sát bởi người đại diện; bảo lĩnh, đặt tiền để bảo đảm; cấm đi khỏi nơi cư trú; tạm hoãn xuất cảnh.

Bên cạnh đó, Luật cũng quy định 03 biện pháp cưỡng chế áp dụng đối với NCTN bao gồm: áp giải, dẫn giải; kê biên tài sản; phong tỏa tài khoản.

Thứ ba, rút ngắn thời hạn tố tụng trong giải quyết các vụ án người chưa thành niên phạm tội

Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định thời hạn điều tra, thời hạn quyết định việc truy tố, thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, thời hạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm đối với vụ án có người chưa thành niên bị buộc tội không quá ½ thời hạn đối với người trưởng thành, trừ trường hợp vụ án có tính chất phức tạp thì thời hạn này được thực hiện theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

Thứ tư, giảm mức hình phạt áp dụng đối với người chưa thành niên phạm tội

Giống như Bộ luật hình sự hiện hành, Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định người chưa thành niên phạm tội chỉ bị áp dụng một trong 04 hình phạt cho mỗi hành vi phạm tội: Cảnh cáo, Phạt tiền, Cải tạo không giam giữ, Tù có thời hạn; tuy nhiên mức hình phạt một số loại giảm nhẹ hơn so với quy định của Bộ luật hình sự hiện hành:

- Hình phạt tiền: đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội không quá một phần ba mức tiền phạt mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định. Mức tiền phạt đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội không quá một phần hai mức tiền phạt mà điều luật của Bộ luật Hình sự quy định.

- Hình phạt tù: mức phạt tù tối đa đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội từ 12 năm xuống 09 năm tù, đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi từ 18 năm xuống 15 năm tù, trừ trường hợp phạm 05 loại tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe và ma túy thì mức hình phạt theo quy định của pháp luật hiện hành (Tội giết người; Tội hiếp dâm; Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; Tội sản xuất trái phép chất ma túy).

- Về án treo: Khi xử phạt tù không quá 03 năm, căn cứ vào nhân thân của người chưa thành niên phạm tội và các tình tiết giảm nhẹ, nếu xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù thì Tòa án cho hưởng án treo và ấn định thời gian thử thách chỉ từ 01 năm đến 03 năm.

Thứ năm, tách vụ án hình sự có người chưa thành niên phạm tội để giải quyết độc lập

Tại khoản 1 Điều 143 Luật tư pháp người chưa thành niên quy định trong vụ án hình sự có bị can là người chưa thành niên và người thành niên thì Cơ quan điều tra tách vụ án hình sự để giải quyết vụ án độc lập đối với bị can là người chưa thành niên. Tài liệu, chứng cứ thu thập được trong quá trình giải quyết vụ án có người chưa thành niên và vụ án có người thành niên theo quy định tại khoản 1 Điều này được sử dụng trong quá trình giải quyết các vụ án này.

Quy định này để bảo đảm nguyên tắc vì lợi ích tốt nhất đối với người chưa thành niên, rút ngắn thời gian giải quyết vụ việc, hạn chế tối đa các ảnh hưởng tiêu cực có thể có từ người đã thành niên phạm tội tới người chưa thành niên.

Thứ sáu, quy định 2 thủ tục tố tụng riêng biệt đối với người chưa thành niên

Luật quy định 2 thủ tục tố tụng riêng biệt gồm: (1) Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội; (2) Thủ tục tố tụng đối với người chưa thành niên là bị hại, người làm chứng.

Thứ bảy, quy định khu cải tạo dành riêng cho người chưa thành niên

Theo đó, Luật quy định người chưa thành niên chấp hành án phạt tù được giam theo 03 mô hình: (1) trại giam riêng, (2) phân trại riêng dành cho người chưa thành niên trong trại giam hoặc (3) khu giam giữ dành riêng cho người chưa thành niên trong trại giam.

Đồng thời quy định điều kiện cơ sở vật chất, chế độ chăm sóc y tế, học văn hóa, giáo dục hướng nghiệp, học nghề, lao động; chế độ ăn mặc, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ và vui chơi giải trí; chế độ gặp, liên lạc với thân nhân của người chưa thành niên là phạm nhân đảm bảo họ có điều kiện cải tạo tốt nhất, sớm tái hòa nhập cộng đồng.

Thứ tám, về điều khoản thi hành

- Điều 177 Luật tư pháp người chưa thành niên đã sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ một số chương, điều của luật có liên quan như: Bộ luật Hình sự, Bộ luật Tố tụng hình sự, Luật Thi hành án hình sự, Luật trợ giúp pháp lý, Luật Thi hành án dân sự, Luật trẻ em và Luật cư trú hiện hành.

- Đặc biệt, theo quy định tại khoản 2 Điều 179 về quy định chuyển tiếp thì các điều khoản của Luật này quy định về hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, tù có thời hạn, quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt, giảm mức hình phạt đã tuyên, án treo, hoãn chấp hành hình phạt tù, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích và các quy định khác có lợi cho người phạm tội quy định tại chương VI của Luật sẽ được áp dụng kể từ ngày Luật Tư pháp người chưa thành niên được công bố (02/12/2024).

Ngô Văn Tuấn- Viện trưởng VKSND huyện Tân Yên