Tội phạm Cố ý gây thương tích chiếm tỷ lệ lớn trong các vụ án được đưa ra xét xử hàng năm. Thực tiễn áp dụng pháp luật về tội phạm này còn gặp một số khó khăn, vướng mắc trong đó có tình tiết "có tính chất côn đồ".
1. Về quy định của pháp luật
- Điểm i, khoản 1, Điều 134 Bộ luật hình sự quy định: Người nào cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể dưới 11% thuộc trường hợp "có tính chất côn đồ" thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
Các văn bản pháp luật hướng dẫn, giải thích tình tiết "có tính chất côn đồ" gồm:
- Công văn số 38/NCPL ngày 06/01/1976 của TAND tối cao và Kết luận tại Hội nghị tổng kết công tác ngành Tòa án năm 1995 giải thích: “Khái niệm côn đồ được hiểu là hành động của những tên coi thường pháp luật, luôn luôn phá rối trật tự trị an, sẵn sàng dùng vũ lực và thích (hay) dùng vũ lực để uy hiếp người khác phải khuất phục mình, vô cớ hoặc chỉ vì một duyên cớ nhỏ nhặt là đâm chém, thậm chí giết người.
Hành động của chúng thường là xâm phạm sức khỏe, tính mạng, danh dự người khác, gây gổ hành hung người khác một cách rất vô cớ hoặc vì một duyên cớ nhỏ nhặt, ví dụ như đi xe đạp, xe máy va quyệt vào người khác, có khi chính mình có lỗi nhưng đã kiếm cớ để đánh hoặc giết người ta, mặc dù có thể người kia cũng có lỗi nhỏ. Đó là hành vi có tính chất côn đồ. Những kẻ đâm thuê chém mướn phải coi là biểu hiện tính côn đồ”.
- Án lệ số 17/2018/AL được Hội đồng Thẩm phán TANDTC thông qua ngày 17/10/2018 và được công bố theo Quyết định số 269/QĐ-CA ngày 06/11/2018 của Chánh án TANDTC về tình tiết “Có tính chất côn đồ” trong tội “Giết người” có đồng phạm. Trong đó yếu tố được đánh giá là có tính chất “côn đồ” là chỉ vì mâu thuẫn nhỏ nhặt trong sinh hoạt với nhau mà đã dùng mã tấu chém nhiều nhát vào những vùng trọng yếu trên cơ thể của nạn nhân.
2. Thực tiễn áp dụng và một số vấn đề cần lưu ý
Vì chưa có quy định cụ thể để “định lượng” được mức độ của hành vi được coi là “có tính chất côn đồ” nên khi giải quyết các vụ án về tội Cố ý gây thương tích, nhiều trường hợp các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thống nhất với nhau trong việc nhận định, đánh giá và áp dụng tình tiết này. Điều đó đòi hỏi phải rất thận trọng trong quá trình xem xét áp dụng để đảm bảo mọi hành vi phạm tội đều được xử lý nghiêm minh theo đúng quy định của pháp luật, tránh khiếu kiện kéo dài hoặc dẫn đến oan, sai nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của con người.
Theo quan điểm của cá nhân tôi, khi xác định trường hợp cố ý gây thương tích "có tính chất côn đồ" cần phải xem xét đầy đủ, toàn diện các yếu tố:Nguyên nhân, điều kiện dẫn đến sự việc phạm tội; diễn biến, cường độ tấn công của người thực hiện hành vi; địa điểm, không gian tội phạm được thực hiện; động cơ, mục đích, công cụ, phương tiện, thủ đoạn phạm tội; tương quan lực lượng; nhân thân người phạm tội, có ý thức thách thức pháp luật không và ở mức độ như thế nào? mối quan hệ giữa người phạm tội với nạn nhân, thái độ của người có hành vi cố ý gây thương tích... Cụ thể là:
- Về nguyên nhân vụ việc: Đây là vấn đề cần xem xét trước tiên trong mối liên quan với các tình tiết khác của vụ việc. Khi xem xét nguyên nhân cần xác định có mối liên quan trực tiếp giữa nguyên nhân và người có hành vi cố ý gây thương tích hay không? Ai là người làm phát sinh nguyên nhân? Nguyên nhân chính, nguyên nhân phụ… . Ví dụ, chỉ vì những nguyên nhân đơn giản, nhỏ nhặt, vô cớ hoặc vì những duyên cớ vô lý, không phù hợp với quy tắc xử sự thông thường mà người phạm tội đã thực hiện hành vi cố ý gây thương tích như chỉ vì cái nhìn, câu nói bâng quơ, vì tham gia giao thông chưa đúng quy tắc chưa kịp nhường đường, rẽ không xin đường… nhưng chưa gây bất kỳ hậu quả gì mà người phạm tội ngay lập tức chửi bới, đe dọa và gây thương tích cho người khác. Nhiều trường hợp thực hiện hành vi cố ý gây thương tích không phải xuất phát từ nguyên nhân liên quan đến chính mình… .
- Về diễn biến sự việc, cường độ tấn công: Diễn biến sự việc thể hiện “có tính chất côn đồ” thường diễn ra nhanh và gần như ngay lập tức. Người phạm tội tấn công bị hại ngay khi vừa tiếp cận, ngay khi nhìn thấy hoặc nghe được ai đó phản ánh thiếu chính xác về bị hại; tấn công trong thời gian ngắn, tấn công liên tục, bất chấp lời trình bày của bị hại hoặc đã có người khuyên can nhưng vẫn tấn công nạn nhân, thậm chí bị hại đã xin (khuất phục) nhưng người phạm tội vẫn tấn công tiếp, tấn công nạn nhân đến cùng và trong những trường hợp này hành vi tấn công không tương xứng, không phù hợp với nguyên nhân của sự việc.
- Động cơ, mục đích:Động cơ và mục đích thực hiện tội phạm trong trường hợp có tính chất côn đồ nhiều khi cũng không rõ ràng. Như đã phân tích ở trên, nhiều vụ việc sau khi gây thương tích xong, người thực hiện hành vi cũng không lý giải được mình đã gây thương tích cho người khác vì động cơ, mục đích gì mà lúc đó chỉ nghĩ đơn giản là thể hiện cái ‘tôi” của mình để dọa nạt, uy hiếp người khác, bắt người khác phải khuất phục mình.
- Tương quan lực lượng, công cụ, phương tiện, thủ đoạn phạm tội:Tương quan lực lượng trong trường hợp có tính chất côn đồ thường thể hiện ở số lượng người của hai phía, công cụ hiện có, khả năng chống trả của bị hại… mà ngay từ đầu ai cũng có thể đánh giá được có sự chênh lệch đáng kể; người bị hại khó có khả năng dùng vũ lực nhưng người phạm tội đã chủ động sử dụng vũ lực để tấn công, thậm chí với phương tiện, thủ đoạn nguy hiểm.
- Địa điểm, không gian xảy ra sự việc: Đây cũng là yếu tố quan trọng để xem xét, đánh giá hành vi có tính chất côn đồ hay không như: Công khai đánh người tại nơi công cộng, có nhiều người qua lại; tại trụ sở cơ quan, đơn vị; tại thời điểm đang có nhiều người nhìn thấy, tại địa điểm chính là nhà của bị hại, người bị hại không có lối thoát… .
-Nhân thân người phạm tội; có ý thức thách thức pháp luật không và ở mức độ như thế nào?mối quan hệ giữa người phạm tội với nạn nhân, thái độ của người có hành vi cố ý gây thương tích…: Là yếu tố để đánh giá tính chất hành vi, đó là: Tiền án, tiền sự; ý thức chấp hành pháp luật tại địa phương trước khi sự việc xảy ra; thái độ đối với thương tích của bị hại. Ngoài ra, hành động lời nói của bị hại là một trong những nguyên nhân dẫn đến đối tượng có hành vi tấn công nạn nhân, do đó phải xem xét đến: Lời nói, hành động của bị hại, những hành động, lời nói của bị hại có đến mức bị tấn công hay không? Lời nói, hành động của bị hại có phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh lúc xảy ra sự việc hay không? Bị hại có lỗi hay không.
Trong các yếu tố kể trên thì yếu tố quan trọng, chủ yếu để xác định hành vi "có tính chất côn đồ" hay không là yếu tố là nguyên nhân dẫn đến sự việc và diễn biến hành vi đã xảy ra. Các yếu tố khác như địa điểm, nhân thân, thái độ … là yếu tố để hỗ trợ cho việc đánh giá, xem xét đối với hành vi đã xảy ra.
Thực tiễn cho thấy, hầu hết các vụ án hình sự về tội " Cố ý gây thương tích", các cơ quan tiến hành tố tụng rất hay phải cân nhắc xem xét có áp dụng tình tiết "có tính chất côn đồ" hay không. Tuy nhiên, Công văn số 38/NCPL ngày 06/01/1976 đã có cách đây quá lâu (44 năm), kể từ khi Bộ luật hình sự chưa được ban hành; Án lệ số 17/2018/AL hướng dẫn tình tiết chưa điển hình, hơn nữa lại là về tình tiết "có tính chất côn đồ" trong tội "Giết người" có đồng phạm nên chưa có tính phổ quát. Thiết nghĩ, để tháo gỡ vướng mắc, liên ngành tố tụng cấp Trung ương cần thiết ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về tình tiết "có tính chất côn đồ" quy định tại điểm i khoản1 Điều 134 BLHS năm 2015./.
Lưu Thị Lệ Phương- Thanh tra, VKSND tỉnh Bắc Giang
Thông tin tuyển dụng, đấu thầu, thanh lý
