Tìm hiểu chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện theo quy định của Bộ luật hình sự năm 2015

Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (gọi tắt là BLHS 2015) được ban hành đã thể hiện được những tư tưởng quan trọng của Hiến pháp năm 2013 với trọng tâm là đề cao, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Trong lĩnh vực thi hành án hình sự, một trong những điểm mới của BLHS 2015 là lần đầu tiên đã quy định về chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện (Điều 66).

Tha tù trước thời hạn có điều kiện là một giải pháp cho phép sớm đưa người phạm tội bị xử phạt tù quay trở về với cộng đồng để phục thiện, sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ và giám sát của gia đình, cơ quan, đoàn thể xã hội. Theo đó, phạm nhân đã chấp hành án một thời gian nhất định, thỏa mãn những điều kiện quy định có thể xem xét được trả tự do, nhưng phải thực hiện các nghĩa vụ khi về sinh sống tại địa phương trong một thời gian gọi là thời gian thử thách. Thời gian thử thách đúng bằng thời gian còn lại của án phạt tù. Nếu trong thời gian thử thách mà người phạm tội vi phạm các nghĩa vụ thì tùy từng trường hợp cụ thể, cơ quan có thẩm quyền có thể buộc người đó phải chấp hành nốt thời hạn còn lại của án phạt tù trong trại giam, trong trường hợp phạm tội mới thì buộc phải chấp hành hình phạt của bản án mới tổng hợp với phần hình phạt còn lại chưa chấp hành của bản án trước. Đây là điểm khác biệt của tha tù trước thời hạn có điều kiện so với quy định về đại xá và đặc xá. Đại xá và đặc xá thì người bị kết án được miễn chấp hành hình phạt còn lại và được thực hiện trong những dịp trọng đại của đất nước. Tức là họ được “cho hẳn” phần hình phạt còn lại. Về bản chất pháp lý, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện vẫn là người đang chấp hành án, chỉ thay đổi hình thức từ chấp hành án trong các cơ sở giam giữ sang chấp hành tại cộng đồng, hay nói cách khác họ được “nợ” phần hình phạt chưa chấp hành.

1. Điều kiện để người đang chấp hành hình phạt tù được tha tù trước thời hạn có điều kiện

Tại khoản 1 Điều 66 BLHS 2015 quy định cụ thể các điều kiện để người đang chấp hành hình phạt tù được tha tù trước thời hạn:

- Chủ thể áp dụng: người đang chấp hành hình phạt tù về tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù hoặc người đang chấp hành án phạt tù về tội phạm ít nghiêm trọng. Có thể thấy nội dung điều luật đã phân hóa rõ ràng chủ thể được hưởng chế định tha tù trước thời hạn để đảm bảo tính công bằng. Người đang chấp hành hình phạt tù về tội phạm nghiêm trọng, tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng phảithỏa mãn điều kiện đã được giảm thời hạn chấp hành án phạt tù mới thuộc đối tượng được xét tha tù trước thời hạn.

- Các điều kiện để được tha tù trước thời hạn cũng được quy định hết sức chặt chẽ, người đang chấp hành hình phạt tù phải có đủ các điều kiện sau đây mới được xét:

“ ….

a) Phạm tội lần đầu;

b) Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt;

c) Có nơi cư trú rõ ràng;

d) Đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là hình phạt tiền, nghĩa vụ bồi thường thiệt hại và án phí;

đ) Đã chấp hành được ít nhất là một phần hai mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn.

Trường hợp người phạm tội là người có công với cách mạng, thân nhân của người có công với cách mạng, người đủ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì phải chấp hành được ít nhất là một phần ba mức phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất là 12 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn;

e) Không thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này.”

Tại Khoản 2 Điều 66 BLHS 2015 đã quy định rõ các trường hợp không được xét tha tù trước thời hạn, cụ thể: Người bị kết án về một trong các tội quy định tại Chương XIII, Chương XXVI, Điều 299 của BLLHS 2015; người bị kết án 10 năm tù trở lên về một trong các tội quy định tại Chương XIV của BLHS 2015 do cố ý hoặc người bị kết án 07 năm tù trở lên đối với một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 248, 251 và 252 của BLHS 2015; Người bị kết án tử hình được ân giảm hoặc thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 40 của BLHS 2015.

Bên cạnh việc có quy định riêng, ưu tiên hơn đối với các đối tượng là người có công với cách mạng, thân nhân của người có công với cách mạng, người đủ 70 tuổi trở lên, người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi thì tại Điều 106 BLHS 2015 còn quy định riêng đối với người dưới 18 tuổi. Theo đó, người dưới 18 tuổi đang chấp hành án phạt tù, nếu không thuộc các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 66 BLHS 2015 có thể được tha tù trước thời hạn khi có đủ các điều kiện: Phạm tội lần đầu; có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt; đã chấp hành  được một phần ba thời hạn phạt tù và có nơi cư trú rõ ràng.

2. Thời gian thử thách và hậu quả pháp lý nếu người được tha tù trước thời hạn có điều kiện vi phạm nghĩa vụ

          - Khoản 3 Điều 66 BLHS 2015 quy định người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải chịu một thời gian thử thách. Trong thời gian thử thách họ phải thực hiện các nghĩa vụ của mình theo quy định. Thời gian thử thách này được xác định bằng thời gian chấp hành phần hình phạt tù còn lại theo bản án mà người đó đang thi hành.

- Trong thời gian thử thách, có 02 hậu quả pháp lý xảy ra nếu người được tha tùtrước thời hạn vi phạm nghĩa vụ của mình, đó là:

Thứ nhất, người được tha tù có điều kiện nếu cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính từ 02 lần trở lên thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với họ và buộc họ phải quay trở lại trại giam để chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành.

Thứ hai, trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện thực hiện hành vi phạm tội mới thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp hình phạt của bản án mới với phần hình phạt chưa chấp hành của bản án trước theo quy định về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án tại Điều 56 của BLHS 2015.

Việc quy định vấn đề này trong BLHS năm 2015 nhằm bảo đảm tính khả thi của việc áp dụng chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện trong thực tế, có ý nghĩa răn đe buộc người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải chấp hành nghiêm chỉnh quy định của pháp luật trong thời gian thử thách; mặt khác còn phòng ngừa người đang được tha tù trước thời hạn có điều kiện phạm tội mới trong thời gian thử thách.

3. Thủ tục xét tha tù trước thời hạn có điều kiện

Thủ tục xét tha tù trước thời hạn có điều kiện được quy định cụ thể tại Điều 368 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Cơ quan có trách nhiệm lập hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện là Trại giam, Trại tạm giam thuộc Bộ Công an, Trại tạm giam thuộc Bộ Quốc phòng, Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, Cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu. Cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định là Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, Viện kiểm sát quân sự cấp quân khu, Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu. Viện kiểm sát có quyền kháng nghị, phạm nhân có quyền khiếu nại đối với quyết định về việc chấp nhận hoặc không chấp nhận đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện, quyết định hủy quyết định tha tù trước hời hạn có điều kiện.

4.Quy định về rút ngắn thời gian thử thách cho người được tha tù trước thời hạn có điều kiện

Để khuyến khích, tạo điều kiện cho người được tha tù trước thời hạn có điều kiện có thêm động lực học tập cải tạo, sớm tái hòa nhập cộng đồng trở thành công dân tự do, có ích cho xã hội, tại khoản 5 Điều 66 BLHS 2015 quy định việc rút ngắn thời gian thử thách cho người được tha tù trước thời hạn có điều kiện. Theo đó, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện đã chấp hành được ít nhất là một phần hai thời gian thử thách và có nhiều tiến bộ thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, Tòa án có thể quyết định rút ngắn thời gian thử thách.

5. Một số kiến nghị để thi hành hiệu quả quy định tha tù trước thời hạn có điều kiện

Như trên đã phân tích, chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện thể hiện chính sách nhân đạo của pháp luật, đồng thời ở một khía cạnh nhất định thì việc thực hiện chế định này cũng là thể hiện việc xã hội hóa một phần công tác thi hành án hình sự, giảm gánh nặng của nhà nước đầu tư cho công tác thi hành án phạt tù, giải quyết tình trạng quá tải về cơ sở vật chất trong thực hiện thi hành án phạt tù hiện nay, đồng thời vẫn bảo đảm mục đích giáo dục, răn đe người bị kết án nói riêng và phòng ngừa tội phạm nói chung.Tuy nhiên, để chế định này thực sự đi vào cuộc sống, triển khai thực hiện có hiệu quả thì cần phải có những cơ chế, điều kiện bảo đảm thực thi cụ thể. Tôi xin đưa ra một số kiến nghị như sau:

Thứ nhất, cần sửa đổi các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến công tác thi hành án hình sự cho phù hợp, thống nhất với quy định của BLHS, BLTTHS 2015. Cụ thể, cần tổng kết hiệu quả thi hành, sửa đổi, bổ sung Luật thi hành án hình sự 2010 và có các văn bản hướng dẫn dưới luật cho phù hợp với thực tiễn, khắc phục những bất cập. Cần có quy định cụ thể về các nội dung như: quyền, nghĩa vụ của người được tha tù trước thời hạn có điều kiện; quyền, nghĩa vụ của cá nhân, cơ quan chịu trách nhiệm thi hành việc giám sát người được tha tù trong thời gian thử thách; nội dung kiểm sát của Viện kiểm sát; việc chuyển giao người được tha tù, hồ sơ giám sát người được tha tù trước thời hạn có điều kiện trong thời gian thử thách; thủ tục rút ngắn thời gian thử thách; thủ tục hủy bỏ biện pháp tha tù có điều kiện; quyền khiếu nại, tố cáo vi phạm và thẩm quyền, trình tự, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tha tù trước thời hạn có điều kiện…

Thứ hai, đối với Ngành kiểm sát nhân dân cần nâng cao số lượng, chất lượng, trình độ năng lực của đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên làm công tác kiểm sát thi hành án hình sự để đáp ứng yêu cầu công tác, nhất là tại thời điểm các bộ luật mới có hiệu lực thi hành.

Thứ ba, đối với Trại giam, Trại tạm giam, Cơ quan thi hành án hình sự các cấp, chính quyền xã, phường thị trấn nơi người được tha tù trước thời hạn về cư trú cũng cần nâng cao tinh thần trách nhiệm, trình độ chuyên môn, nhận thức pháp luật trong công tác thi hành án hình sự nói chung và công tác giám sát, giáo dục, lập hồ sơ đề nghị xét tha tù trước thời hạn, hồ sơ đề nghị rút ngắn thời gian thử thách người được tha tù trước thời hạn có điều kiện nói riêng.

Thứ tư, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền các quy định của pháp luật nói chung và quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện nói riêng không chỉ đến quần chúng nhân dân để chấp hành tốt pháp luật mà còn chủ yếu đến các phạm nhân đang chấp hành án phạt tù để nâng cao nhận thức, động viên, khuyến khích họ tuân thủ các quy định pháp luật, tích cực lao động, phấn đấu để được tha tù trước thời hạn, sớm tái hòa nhập cộng đồng, thành người có ích cho gia đình, xã hội.

Nguyễn Thùy Trang- VKSND huyện Việt Yên