Xác định tranh chấp là hợp đồng tặng cho, chuyển nhượng, hay di chúc thừa kế quyền sử dụng đất ?

Bà Phạm Thị S có con gái là chị Đỗ Thị H, chồng chị H là anh Phạm Văn C. Ngày 18/4/2003 bà S có viết đơn với tiêu đề: “Đơn di chúc để lại cho con”  với nội dung: “Hiện nay tôi nợ con là H 1.500.000 đồng, không có tiền trả nên cho con gái là H 5 mét đất từ sau bếp ra, chạy sâu hết đất, nhưng khi tôi còn sống thì tôi hưởng số cây lâm lộc, khi nào tôi chết thì cho H hưởng và không được bán đất”. Ngoài đơn trên, bà S còn khai sẽ cho vợ chồng chị H đất với điều kiện vợ chồng chị phải nuôi bà đến chết. Đơn nêu trên được UBND xã Tam Tiến xác nhận ngày 31/7/2003. Tháng 6/2006 bà đồng ý cho vợ chồng chị H làm nhà trên đất mà bà đã nêu trong đơn. Diện tích đất là 201 m2, trong đó có 50 m2 là đất hành lang giao thông. Hiện giấy chứng nhận quyền sử dụng đất vẫn mang tên bà S. Được sự đồng ý của bà S, vợ chồng anh C, chị H đã xây dựng nhà cửa và xây dựng công trình trên đất trị giá 109.168.000 đồng. Tháng 9/2006 vợ chồng chị H và bà S xảy ra mâu thuẫn do vợ chồng chị H không nuôi dưỡng bà S. Do vậy, bà S đòi lại diện tích đất nêu trên và đồng ý mua lại 1 căn nhà cấp 4 vợ chồng anh C, chị H đã xây dựng trên đất năm 2006. Số tài sản còn lại bà yêu cầu vợ chồng anh C, chị H phải tháo dỡ vì khi xây dựng không được sự đồng ý của bà. Về số nợ 1.500.000 đồng bà S đồng ý trả vợ chồng anh C, chị H bằng diện tích đất năm 2003 là 17.79 m2 theo biên bản định giá ngày 6/3/2012 trị giá 38.782.000 đồng.

Tại bản án dân sự sơ thẩm số 07 ngày 31/7/2012 của Tòa án nhân dân huyện Yên Thế đã tuyên bố giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất giữa bà S và chị H vô hiệu. Buộc vợ chồng chị H và anh C phải trả lại cho bà S 151 m2 đất vườn và 50 m2 đất hành lang giao thông trị giá 151.000.000 đồng. Bà S được sở hữu toàn bộ công trình xây dựng trên đất và phải trả lại vợ chồng chị H, anh C trị giá công trình đã xây dựng trên đất. 

Vi phạm của Tòa sơ thẩm

Bản án sơ thẩm xác định đơn để lại di chúc của bà S không phải là hợp đồng chuyển nhượng, không phải là hợp đồng tặng cho vì chưa thực hiện các thủ tục theo pháp luật quy định về tặng cho và chuyển nhượng, cũng không phải là việc để lại thừa kế vì bà S chưa chết và bà đã hủy bỏ di chúc nêu trên nhưng vẫn xác định mối quan hệ pháp luật tranh chấp là tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất là không đúng, mâu thuẫn với phần nhận định và đánh giá của bản án và không đúng với yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn là kiện đòi quyền sử dụng đất. Mặt khác, căn cứ vào tính chất của giao dịch dân sự giữa bà S và chị H thì thấy: tại thời điểm tranh chấp quyền sử dụng đất bà S chưa cho, chưa chuyển nhượng, chưa để lại thừa kế cho chị H. Do vậy, cần phải xác định mối quan hệ pháp luật tranh chấp của vụ kiện này là đòi lại quyền sử dụng đất mới đúng tính chất, đặc điểm, yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn và mới có cơ sở để áp dụng đúng các quy định của pháp luật về nội dung để giải quyết vụ án có căn cứ, đúng pháp luật. Do có những  vi phạm nêu trên, ngày 29/3/2013 Hội đồng xét xử phúc thẩm-Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Giang đã xử sửa bản án sơ thẩm về việc xác định mối quan hệ pháp luật tranh chấp và áp dụng các quy định của pháp luật về kiện đòi tài sản để buộc vợ chồng chị H, anh C phải trả lại diện tích đất nêu trên cho bà S./.

Nguyễn Đức Sơn